2024 ocak ve şubat aylarında Afrika’nın en iyi takımları 34. Afrika Uluslar Kupası’nda karşı karşıya gelecek. Bu yıl Fildişi Sahili’nde düzenlenen ve başlangıçta geçen yaz yapılması planlanan turnuva, ev sahibi ülke Fildişi Sahili’ndeki iklim endişeleri nedeniyle ertelenmiş ve nihayetinde Ocak 2024’e alınmıştı.
İlk olarak 1957 yılında sadece üç takımla başlayan turnuvanın 34.sünde 24 takım mücadele ediyor. Turnuvaya 13 Ocaktaki açılış karşılaşmasında Fildişi Sahili’nin en büyük ve en önemli şehirlerinin başında gelen Abidjan’da ev sahibi ile Gine-Bissau arasındaki karşılaşma ile başlanacak. Daha önce turnuvayı iki kez kazanan ev sahibi ekip, üçüncü kez zafere ulaşmayı hedefliyor ancak ev sahibi avantajına rağmen işi zor olacak. Son şampiyon Senegal, Dünya Kupası yarı finalisti Fas ve turnuvayı yedi kez ile en fazla kazanan Mısır’ın yanı sıra Afrika futbolunun diğer geleneksel güç merkezleri Nijerya, Gana, Cezayir ve Tunus da turnuvada mücadele ediyor. Rekabette aynı zamanda 2012 şampiyonu Zambiya ve 2013 finalisti Burkina Faso gibi takımların da daha önce olduğu gibi sürpriz bir şekilde söz sahibi olması mümkündür.
Bu yazıda kimin şampiyon olacağından çok, her zamanki gibi endüstriyel anlamda kadro analizi yapılacaktır. 24 federasyon milli takımlarının turnuvaya birkaç gün kala olan güncel bildirimlerine göre kadrolarında yer alan oyuncular üzerinden bazı değerlendirmeler söz konusu olacaktır. Tablo 1’de turnuvadaki milli takım kadrolarının ortalama yaşları ve ortalama piyasa değerlerine yer verilmiştir ve takımlar ikincisine göre büyükten küçüğe sıralanmıştır.
Tablo 1 – Kadroların Ortalama Yaş ve Ortalama Piyasa Değerleri
| Federasyon | Ortalama Yaş | Ortalama Piyasa Değeri |
| Nijerya | 26.5 | 12,912,500 |
| Fas | 26.6 | 12,866,667 |
| Fildişi Sahili | 26.8 | 12,391,852 |
| Senegal | 26.9 | 10,162,963 |
| Cezayir | 27.7 | 7,284,615 |
| Gana | 26.5 | 7,258,519 |
| Kamerun | 25.4 | 5,198,148 |
| Mali | 25.8 | 5,196,296 |
| Mısır | 28.8 | 5,029,630 |
| Kongo DC | 27.3 | 4,585,417 |
| Burkina Faso | 25.1 | 3,694,444 |
| Gine | 26.2 | 3,584,000 |
| Tunus | 27.4 | 2,340,741 |
| Gambiya | 26.3 | 1,551,852 |
| Zambiya | 26.0 | 1,261,111 |
| Mozambik | 27.5 | 1,089,130 |
| Yeşil Burun Adaları | 27.8 | 1,046,154 |
| Gine-Bissau | 25.9 | 971,481 |
| Angola | 26.2 | 855,769 |
| Güney Afrika | 27.8 | 852,963 |
| Moritanya | 26.4 | 451,111 |
| Ekvator Ginesi | 24.7 | 369,630 |
| Namibya | 28.0 | 267,917 |
| Toplam | 26.6 | 4,224,707 |
Afrika Uluslar Kupası’nda dört takımın ortalama piyasa değeri 10 milyon Euronun üzerindedir: Nijerya, Fas, ev sahibi Fildişi Sahili ve Senegal. Bu dört milli takım güncel Transfermarkt verilerine göre dünyada da ilk yirmi sıra içindedir. Karşılaştırmak açısından dünyada 25.sırada yer alan Türkiye milli takımının en güncel oyuncu grubunun ortalama piyasa değeri 8 milyon Euro civarındadır. Tabii ki yıldız oyuncular takımların piyasa değerlerini pozitif anlamda etkilemektedir. Bunun da en güzel örneği olan dünyada bu sıralamada 12.olan Nijerya’nın kadrosunda yer alan Napolili Victor Osimhen, 110 milyon Euro piyasa değeri ile kupanın en değerli oyuncusudur. Ancak Osimhen çıkartıldığında bile Nijerya hala oldukça değerli bir milli takımdır. Turnuvanın genel olarak ortalama piyasa değeri 4.224.707 Eurodur. Oldukça değerli oyuncuların yer aldığı bu turnuvada da her turnuvada olduğu gibi yukarıda bahsi geçen üst grup takımlar ile alt grup arasında bir uçurum olduğu ortadadır. En düşük değerli takımlara baktığımızda Moritanya, Ekvator Ginesi, Namibya ve Tanzanya’da ortalamalar 250.000-500.000 Euro aralığındadır. Turnuvanın genel yaş ortalaması 26,6 ile futbolun genelinde olan 27 yaş ortalamasına yakındır. En yüksek piyasa değerine sahip olan Nijerya, Fas, Fildişi Sahili ve Senegal’de de ortalama 26,5-27 aralığındadır. İddialı takımlar içinde Kamerun 25,4 yaş ortalaması ile genç bir kadro ile dikkat çekmektedir. Öte yandan yine iddialı takımlardan Cezayir ve Mısır ise sırasıyla 27,7 ve 28,8 yaş ortalaması oldukça tecrübeli kadrolar ile turnuvaya gelmişlerdir. Özellikle genç oyuncular için bu tip turnuvalar kendilerini göstermeleri açısından bir fırsattır.
Tablo 2’de turnuvaya katılan oyuncuların profesyonel hayatlarına devam ettikleri kulüplerle ilgili konfederasyon bazında bilgiler yer almaktadır ve milli takımlar yine ortalama piyasa değerlerine göre sıralıdır. Turnuvadaki oyuncuların üçte ikisi Avrupa Futbol Federasyonu (UEFA)’na bağlı federasyonların kulüplerinde futbol hayatlarına devam etmektedir. Bu oran Nijerya, Gine ve Gine-Bissau’da 90%’ın üzerine çıkmaktadır. Senegal, Gana, Mali, Kongo, Burkina Faso, Yeşil Burun Adaları ve Ekvator Ginesi’nde ise UEFA kulüplerinin oranı 80%’lerin üzerindedir. Ortalama piyasa değerleri yüksek milli takımlardan oyuncuların genellikle Avrupa’da kariyerlerine devam ettikleri ortadadır.
Tablo 2 – Oyuncuların Kulüplerinin Konfederasyon Dağılımları (*)
| Federasyon | Ortalama Piyasa Değeri | UEFA | CAF | AFC | Diğer |
| Nijerya | 12,912,500 | 92.0% | 8.0% | 0.0% | 0.0% |
| Fas | 12,866,667 | 74.1% | 11.1% | 14.8% | 0.0% |
| Fildişi Sahili | 12,391,852 | 77.8% | 7.4% | 14.8% | 0.0% |
| Senegal | 10,162,963 | 81.5% | 0.0% | 18.5% | 0.0% |
| Cezayir | 7,284,615 | 65.4% | 19.2% | 11.5% | 3.8% |
| Gana | 7,258,519 | 85.2% | 14.8% | 0.0% | 0.0% |
| Kamerun | 5,198,148 | 74.1% | 7.4% | 14.8% | 3.7% |
| Mali | 5,196,296 | 81.5% | 11.1% | 7.4% | 0.0% |
| Mısır | 5,029,630 | 22.2% | 70.4% | 7.4% | 0.0% |
| Kongo DC | 4,585,417 | 83.3% | 12.5% | 4.2% | 0.0% |
| Burkina Faso | 3,694,444 | 81.5% | 18.5% | 0.0% | 0.0% |
| Gine | 3,584,000 | 92.0% | 0.0% | 8.0% | 0.0% |
| Tunus | 2,340,741 | 48.1% | 37.0% | 14.8% | 0.0% |
| Gambiya | 1,551,852 | 77.8% | 7.4% | 11.1% | 3.7% |
| Zambiya | 1,261,111 | 40.7% | 48.1% | 11.1% | 0.0% |
| Mozambik | 1,089,130 | 47.8% | 52.2% | 0.0% | 0.0% |
| Yeşil Burun A. | 1,046,154 | 84.6% | 3.8% | 3.8% | 7.7% |
| Gine-Bissau | 971,481 | 92.3% | 3.8% | 3.8% | 0.0% |
| Angola | 855,769 | 66.7% | 29.6% | 3.7% | 0.0% |
| Güney Afrika | 852,963 | 8.7% | 91.3% | 0.0% | 0.0% |
| Moritanya | 451,111 | 40.7% | 37.0% | 18.5% | 3.7% |
| Ekvator Ginesi | 369,630 | 85.2% | 11.1% | 0.0% | 3.7% |
| Namibya | 267,917 | 14.8% | 81.5% | 3.7% | 0.0% |
| Toplam | 67.2% | 24.0% | 7.5% | 1.3% |
(*) Diğer grubu, CONMEBOL, CONCACAF mensubu federasyonları, herhangi bir konfederasyona dahil olmayanları ve kulüpsüz oyuncuları kapsamaktadır.
Güney Afrika ve komşusu Namibya’da ağırlık Afrika Futbol Konfederasyonu (CAF)’undadır. Güney Afrika kulüpleri 37 oyuncu ile ön plana çıkmaktadır ve Güney Afrika milli takımından 20, Namibya milli takımından 10 oyuncu ağırlığı çekmektedir. CAF içinde Mısır kulüpleri de turnuvadan 29 oyuncuyu bünyesinde barındırmaktadır ve bu oyunculardan 19 tanesi Mısır milli takımındadır. Afrika’da en çok oyuncunun geldiği liglerden birisi de Tanzanya’dır ve 13 tanesi Tanzanya milli takımında olmak üzere 18 oyuncu turnuvadadır. Mozambik, Zambiya, Angola, Namibya ve Moritanya ise 7-10 oyuncu ile temsil edilirken ağırlık kendi milli takımlarındadır. Asya Futbol Federasyonu (AFC)’nda son dönemdeki trendlere paralel bazı ülkeler ön plandadır. Suudi Arabistan liginden 12 farklı milli takımdan 25 oyuncu yer almaktadır. Katar kulüplerinde de dokuz oyuncunun oynadığı görülmektedir. Irak ve Birleşik Arap Emirlikleri kulüplerinde turnuvadan dörder oyuncu yer almaktadır ve bu sekiz oyuncudan dört tanesi Moritanya milli takımındadır.
Tablo 3’te ise Avrupa’nın önde gelen futbol ülkelerinin kulüplerinin Afrika Uluslar Şampiyonası’na gönderdiği futbolcu sayıları ile bilgiler yer almaktadır. Turnuvada mücadele eden futbolcuların 14,1%’si Fransa liglerinde ve 8,3%’ü de İngiltere liglerinde mücadele kariyerlerine devam etmektedir. Bu da yaklaşık olarak her dört futbolcudan birisinin bu iki ülke federasyonundan bir kulüp oyuncusu olduğunu göstermektedir.
Tablo 3 – Önde Gelen Futbol Ülkelerinde Kariyerlerine Devam Edenler
| Federasyon | 1.Seviye Ligler | 2.Seviye Ligler | 3.Seviye Ligler | Ligler Toplamı | Turnuva Toplamı İçinde % |
| İngiltere | 31 | 12 | 9 | 52 | 8.3% |
| İspanya | 20 | 4 | 12 | 36 | 5.7% |
| İtalya | 17 | 4 | 1 | 22 | 3.5% |
| Almanya | 17 | 2 | 1 | 20 | 3.2% |
| Fransa | 58 | 27 | 4 | 89 | 14.1% |
| Portekiz | 17 | 7 | 4 | 28 | 4.4% |
| Belçika | 16 | 4 | 20 | 3.2% | |
| Hollanda | 4 | 3 | 7 | 1.1% | |
| Türkiye | 30 | 3 | 33 | 5.2% | |
| Toplam | 210 | 66 | 31 | 307 | 48.7% |
Fransa’dan Marsilya yedi, İngiltere’den Nottingham Forest altı oyuncusunu kupaya göndermiştir. Yine Fransa’dan ve en üst ligden Lorient, Montpellier ve Monaco’dan da beşer oyuncu kupanın yolunu tutmuştur. Fransa’da en üst ligden toplam 58 oyuncu kupadadır ve bu da kulüp başına üçe yakın bir orana denk gelmektedir. İngiltere’de de yine en üst ligden Fulham’da üç oyuncu kupadadır. Turnuvadan daha az etkilenen İspanya, Almanya ve İtalya’da en üst ligden, lig başına toplamda 17-20 adet, kulüp başına da yaklaşık bir oyuncu kupadadır. Almanya’da Bayer Leverkusen dört, Eintracht Frankfurt üç, İtalya’da Salernitana ve Lecce üçer, İspanya’da Real Betis üç oyuncu ile dikkat çekmetedir. Belçika ve Portekiz’den de İtalya ve Almanya liglerinden gelen oyuncu adetlerine yakın sayıda oyuncu kupaya katılmıştır ve sadece en üst ligden değil alt liglerden de katılım söz konusudur. Bu sebeple en üst ligde kulüp başına düşen oyuncu sayısı yine bire yakındır. Belçika’dan sadece Genk dört, Portekiz’den Chaves ve Braga üçer oyuncu ile kupadan etkilenmiş görünmektedir. Bütün Hollanda’da ise en üst ligden dört ve ikinci ligden de üç olmak üzere toplam sadece yedi oyuncu kupadadır.
Türkiye toplam içinde 5,2% oran ile oyuncuların 5,7%’sini bünyesinde bulunduran İspanya’dan sonra bu dokuzlu arasında dördüncü sırada gelmektedir. Bu iki ülke federasyonunun kulüplerinde turnuvadaki her yirmi oyuncudan bir tanesi oynamaktadır, ancak ikisi arasında fark, oyuncuların İspanya’da her üç seviyede lige dağılmasına rağmen Türkiye’de 33 oyuncudan 30 tanesinin en üst ligde olmasıdır. Bazı Türk kulüplerinde yoğunlaşmalar sebebiyle sezon içinde, yani müsabakalar devam ederken kadro sıkıntıları baş göstermiştir. Örneğin Beşiktaş dört; Kayserispor, Samsunspor ve Trabzonspor ise üçer oyuncusunu kupaya göndermiştir. Bütün kulüpler dikkate alındığında 25 oyuncu, sadece 10 Süper Lig kulübünün oyuncusudur.
Bütün bu bilgileri toparladığımızda, piyasa değerleri dikkate alındığında turnuvada oldukça kaliteli ve kulüp kadrolarında etkin oyuncuların bulunduğu bir gerçektir. Oynadıkları kulüp verileri de bunu desteklemektedir. Turnuvadaki oyuncuların üçte ikisi Avrupa’da, hatta yarısı Avrupa’nın üst dokuz futbol ülkesinde kariyerlerine devam etmektedir. Bunu biraz daha daralttığımızda, bu dokuz ülkenin sadece en üst ligleri dikkate alındığında bütün oyuncuların üçte biri gibi bir oran ortaya çıkmaktadır. Bu kalitede bir oyuncu grubunun sezon ortasında uzun bir turnuvaya gitmesinin tabii ki kulüpler açısından birçok sonucu vardır.
Yaptığımız değerlendirmelerde gönderdiği oyuncu sayısı bakımından bu kupadan en fazla mağdur olan ligin Fransa’nın Ligue 1’nin olduğu rahatlıkla görülebilir. Onu zaten milli takımı da kupada olan Güney Afrika Premier Division takip etmektedir. Daha sonra sayıları birbirine yakın olan İngiltere Premier League, Türkiye Süper Ligi ve Mısır Premier League gelmektedir. Mısır da kupada olan bir diğer milli takımdır. Türkiye’nin ne milli takım olarak kupayla doğrudan bir ilişkisi ne de İngiliz ya da Fransız kulüpleri gibi kadro derinliği söz konusudur. Bunu başka yazılarda da birçok kez göstermiştik. Türkiye hariç ilk dokuz ülkenin sekizinde hali hazırda birçok Afrika kökenli oyuncu oynamaktadır, ancak bunların önemli bir kısmı Avrupa’da bir ülkenin vatandaşlığını tercih etmiştir. Bunda göçmenlik ve geçmiş sömürge ilişkileri dikkat çekmektedir, Türkiye’nin böyle bir ilişkisi de yoktur. Sonuçta özellikle liglerde üst sıralar için ve bazı uluslararası turnuvalarda iddialı kulüplerin Afrika Uluslar Kupası detayına genellikle dikkat ettikleri net şekilde görülmektedir. Önceki yazılarda başka açılardan kadro yapılanma sıkıntılarına dikkat çektiğimiz Türk kulüplerinin bu turnuva detayını da çok dikkate almadan ya da göz ardı ederek hareket ettiği ortadadır.
Not: Futbolekonomisi ve Endüstriyel Futbol sayfasında yayınlanmıştır.
Veri Kaynakları
https://www.transfermarkt.com/afrika-cup/marktwerte/pokalwettbewerb/AFCN
En Son Yorumlar